Zomertips met kunstparels 2025!

Floris Verster, schilder van radicaal nieuwe bloemstillevens Museum De Lakenhal, Leiden – tot en met 24 augustus a.s.

Heb je een hele studie kunstgeschiedenis en meer achter  de rug en word je toch keer op keer verrast door een nieuwe naam. Museum De Lakenhal in Leiden presenteert deze zomer op aangename wijze de tentoonstelling Floris Verster – Thuis in het groen.

De Leidse kunstschilder Floris Verster (1861-1927) wordt in zijn eigen tijd al gezien als de grote vernieuwer van het bloemstilleven en dat vinden de geleerden nog steeds. Waar zijn voorgangers in hun werk vooral oog hadden voor exotische bloemen en planten kiest hij als eerste Nederlandse kunstenaar voor de alledaagse natuur om zich heen. In zijn bloemstillevens verbeeldt hij veldbloemen en ‘onkruid’ van alle dag in al hun eenvoud. Nieuw is dat hij ook het verval in de natuur verbeeldt. Daarmee heeft hij met zijn werk de weg vrij gemaakt voor de moderne kunst, is alom de opvatting.

Floris Verster, Papavers, 1888, olieverf op doek, 1890, Amsterdam, Van Gogh Muzeum

De liefde voor natuur en kunst erft Floris Verster van zijn vader, een administrateur bij het Rijksmuseum voor Natuurlijke Historie (nu Naturalis) en penningmeester bij de Leidse kunstenaarsvereniging Ars Aemula Naturae. Als kind brengt Floris uren in het museum door met het nauwkeurig natekenen van opgezette vogels en andere dieren.

B. Bruining, Floris Verster (links, 9 jaar) en zijn broer Cees, c. 1870

De jonge Floris gaat als hij 12 jaar is ‘op les’ bij veeschilder G.J. Bos om de fijne kneepjes van het tekenen in de vingers te leren krijgen. Met zijn HBS-diploma op zak meldt hij zich aan bij het al genoemde Ars Aemula Naturae waar de dan nog onbekende en latere kunstschilder George Breitner (1857-1923) als student aan de Haagse Tekenacademie in Leiden een zakcentje bijverdient met lesgeven. Breitner zal Floris later op het spoor van het impressionisme zetten, een fascinatie die zal blijven, ook na zijn opleiding aan de Haagse Academie voor Beeldende Kunsten.

Floris Verster, Twee klipdassen, c. 1875, lithografie op papier, Leiden, Museum De Lakenhal

In de negentiende eeuw is kunstschilder Gheorgius van Os (1782-1861) dé naam als het gaat om bloemstillevens: springlevende boeketten van chique kweekbloemen die van het doek af lijken te springen. Realistisch en levensecht. Maar het zijn fantasieboeketten, in werkelijk bloeien deze bloemen nooit tegelijkertijd.

Gheorgius van Os, Bloemstilleven in een Griekse vaas, 1821, olieverf op doek, Haarlem, Teylers Museum

En neem dan Floris Verster. Die stelt een boeket samen van bloeiende maar ook verwelkende en uitgebloeide bloemen uit de omgeving en legt die in olieverf vast op het doek. Het zijn werken met een totaal andere sfeer waar kunstwereld en publiek erg aan moeten wennen.
In 1888 begint Verster te experimenteren met bloemstillevens op levensgroot formaat. Hij breekt door met het reusachtige schilderij Bloemen en Bladeren waarop hij - bijna abstract - veldbloemen en onkruid verbeeldt. Het werk choqueert, maar het is zijn doorbraak binnen de voorhoede van kunstenaars en intellectuelen. Zij gaan zijn werk appreciëren en er volgen wereldwijd tentoonstellingen.

Floris Verster, Bloemen en bladeren, 1888, olieverf op doek, Amsterdam, Rijksmuseum/in bruikleen bij Museum De Lakenhal, Leiden

Verster’s fascinatie voor de natuur valt samen met een internationaal veranderende houding tot de natuur en een heropleving van waardering voor de lokale flora. Dit is een reactie op de opkomende industrialisatie aan het einde van de negentiende eeuw. Zo vatten twee natuurliefhebbers in 1800 het megalomane plan op om alle wilde planten in Nederland te beschrijven. Dit wordt de Flora Batava, het eerste geïllustreerde overzicht van alle wilde planten in Nederland, waar maar liefst 134 jaar! aan is gewerkt. Veel schilders van bloemstillevens, waaronder ook Gheorgius van Os, en zowaar een vrouw - de Leidse Helena Christina van de Pavord Smits (1867-1941) - maken hiervoor botanische illustraties, van Os maar liefst 200 stuks!

Titelpagina van het eerste deel van de Flora Batava (1800).

Voorbeeld van een beschrijving: Orchis latifolia, ingekleurde kopergravure, Flora Batava, Volume 1 (1800), nu brede orchis (Dactylorhiza majalis)

Floris Verster, Anemonen in bruine vaas, 1888, olieverf op doek, Amsterdam, Rijksmuseum

In 1892 gaat Floris Verster met zijn kersverse vrouw Jenny Kamerlingh Onnes wonen op het landgoed Groenoord, vlakbij Leiden. Ze leiden een teruggetrokken leven en de gigantische parktuin is voor hen beiden een bron van inspiratie.

Floris Verster, Avond, 1895, olieverf op doek, Leiden, Museum De Lakenhal, PR-beeld bij de tentoonstelling Museum De Lakenhal

En Floris Verster doet veel meer, zoals te zien is op het schilderij Flessen uit 1892 en het mooie stilleven Nap met eieren uit 1915.

Floris Verster, Flessen, 1892, olieverf op doek, Otterlo, Museum Kröller-Müller

Floris Verster, Nap met eieren, 1915, Utrecht, Centraal Museum

Verster’s internationale succes neemt geleidelijk af, maar zijn werk blijft geliefd bij kopers. In 1926 overlijdt Jenny en niet veel  later - in 1927 - overlijdt Verster zelf, door een tragisch ongeval in zijn tuin. Achter zijn huis liggen in de tuin een paar vijvers. Er is ook een klein eiland waarop hij graag vertoeft. Ongelukkigerwijs glijdt hij bij een van de vijvers uit, waarna hij op 66-jarige leeftijd verdrinkt.

Zijn oeuvre is groot en zijn werk is nog altijd geliefd bij velen. Het maakt deel uit van verschillende museumcollecties, waaronder het Rijksmuseum in Amsterdam, Centraal Museum Utrecht en het Kröller-Müller Museum in Otterloo. Museum De Lakenhal in Leiden heeft de grootste verzameling: 160 werken.

Anonieme fotograaf, Floris Verster in zijn atelier, c. 1920, Leiden, Stedelijk Museum De Lakenhal

Het is een fijne, niet al te grote tentoonstelling waar ook werk te zien is van een drietal beeldend kunstenaars die zijn gevraagd om - geïnspireerd op het werk van Floris Verster - nieuw werk te maken. Ook is er meer jeugdwerk te zien en een klein deel van de tentoonstelling gaat over het tot stand komen van de Flora Batava, die - zoals ik al schreef - de belangstelling voor de botanie in de negentiende eeuw een boost heeft gegeven.

NB. in dit artikel zijn een aantal afbeeldingen opgenomen die niet op deze tentoonstelling te zien zijn, afkomstig uit de tentoonstellingscatalogus uit 2003 die hoort bij de tentoonstelling over Floris Verster in dat jaar, ook in Museum De Lakenhal en samengesteld door Christiaan Vogelaar,

Meer info: www.lakenhal.nl

Drieluik Magdalena Abakanowicz: Groots, groter, grootst TextielMuseum in Tilburg/ Noordbrabants Museum/Provinciehuis Noord-Brabant in Den Bosch – tot 24 augustus a.s.

Pionier van de installatiekunst Magdalena Abakanowicz (1930-2017) en haar bijzondere oeuvre verdienen, volgens de organisatoren, een groots podium. Daarom zijn nu op maar liefst drie plekken in Brabant haar monumentale textiele sculpturen, die de grenzen tussen kunst en natuur laten vervagen, te bewonderen. Het complete verhaal over het werk, leven en de nalatenschap van Magdalena Abakanowicz wordt verteld in Het TextielMuseum in Tilburg en in Het Noordbrabants Museum en het provinciehuis Noord-Brabant in Den Bosch.

Meer info: www.grootsinbrabant.nl

Suze Robertson. Werken op papier Kunstmuseum Den Haag – tot en met 31 augustus a.s.

Kunstmuseum Den Haag toont een selectie van werken op papier van de Haagse kunstenaar Suze Robertson (1855 – 1922). Directe en intieme voorstellingen van het dagelijks leven, in beeld gebracht met houtskool, krijt en potlood. Eigenzinnig als ze voor haar tijd is, kiest ze boeren en arbeiders als onderwerp. Vooral vrouwen. Met rauwe, krachtige en eerlijke lijnen komen deze mensen tot leven.

Tekenen vormt de basis van Robertsons werk. Ze volgt haar opleiding voor tekenleraar aan de Haagse Academie en geeft ook les aan verschillende scholen. Later gaat ze zich volledig richten op haar schilderkunst. Tijdens haar leven krijgt Robertson al veel erkenning en wordt haar werk regelmatig tentoongesteld in binnen- en buitenland. Ze komt op wanneer de Haagse School de toon zet in de kunstwereld en inspireert met haar vernieuwende werken de volgende generatie kunstenaars, zoals Piet Mondriaan.

Meer info: www.kunstmuseum.nl

When we see us Museum Bozar in Brussel - tot 31 augustus a.s.

Hoe hebben kunstenaars uit Afrika het dagelijks leven in de afgelopen eeuw verbeeld? Reis daarvoor even af naar Brussel om dit te gaan zien in een bijzondere tentoonstelling in het Bozar aldaar: een caleidoscoop van pan-Afrikaanse figuratieve schilderkunst van de jaren 1920 tot heden.
De ongeveer 140 werken van zo’n 100 kunstenaars zijn gegroepeerd in zes thema’s: ‘Het Alledaagse’, ‘(Feest)Vreugde’, ‘Rust’, ‘Sensualiteit’, ‘Spiritualiteit’ en ‘Triomf en Emancipatie.’ De tentoonstelling biedt hiermee een rijk en genuanceerd beeld van het zwarte leven en denken, waarbij de veerkracht, essentie en politieke lading van pan-Afrikaanse vreugde worden benadrukt. De tentoonstelling viert ervaringen uit Afrika en de Afrikaanse diaspora - de vaak onvrijwillige verspreiding van inwoners van het Afrikaanse continent over de wereld - en levert daarmee een bijdrage aan de kunsthistorische canon.

Meer info: www.bozar.be

Ongehoord, verzamelde vrouwen Gouda, Museum Gouda – tot en met 22 februari 2026

Conservator Jorien Soepboer van Museum Gouda dook in de collectie van het museum en trof daar werk aan van dertig vrouwen waarvoor tot nu toe weinig aandacht was. Maar dat verandert met deze tentoonstelling. Historicus Femke Deen plaatst deze vrouwen in hun historische context en de tentoonstelling laat ruim dertig ijkpunten uit zes eeuwen geschiedenis zien die de voortdurende golfbeweging van emancipatie markeren. Deze verhalen, vaak vergeten of verborgen, worden verteld in de tentoonstelling Ongehoord, verzamelde vrouwen.

Meer info: www.museumgouda.nl

Verwacht:
Ongekend talent: vrouwen van de Amsterdamse School Amsterdam, Museum Het Schip – van 25 september 2025 tot en met 26 juni 2026

Van 25 september 2025 tot en met 26 juni 2026 besteedt het Amsterdamse Museum Het Schip met de tentoonstelling Ongekend talent: Vrouwen van de Amsterdamse School aandacht aan het onderbelichte werk en leven van vrouwelijke kunstenaars binnen deze kunst- en architectuurstroming. Met veel niet eerder getoond werk, van textiel en keramiek tot grafiek en architectuur, toont de expressieve, kleurrijke tentoonstelling zowel hun gevarieerde oeuvres als de onstuimige wereld waarin deze ontstonden.

Margaret Kropholler (1891-1966), de eerste vrouwelijke architect van Nederland, krijgt te maken met vele vooroordelen. Zo zouden vrouwen ongeschikt zijn om een bouwplaats te leiden. Zij blinkt hier echter zo in uit dat juist zij de bouwplaats leidt op de Wereldtentoonstelling van Parijs in 1925. In de tentoonstelling komt haar vernieuwende blik in de vorm van indrukwekkende architectuurtekeningen tot leven, als ook in foto’s, meubels en schriften vol vooruitstrevende ideeën.

Grafisch kunstenaar Tine Baanders (1890-1971) vindt vrijheid in het bruisende artiestenmilieu en de reizen die ze maakt met haar vriendin. Ze vindt zichzelf steeds opnieuw uit en maakt zich diverse stijlen eigen. Ze is een van de weinige vrouwelijke grafische kunstenaars en verzorgt niet alleen de vormgeving, maar ook de illustraties van verschillende publicaties. Zo maakt ze vier omslagen voor het Amsterdamse School-tijdschrift Wendingen. Deze zijn samen met affiches, boekbanden, oorkondes en ander grafisch materiaal op de tentoonstelling.te zien.

Louise Beijerman (1883-1970) kiest als beeldhouwer bewust voor dit fysiek zware werk dat lang als ongeschikt voor vrouwen wordt beschouwd. Daarmee gaat ze recht tegen de stroom in. Ze maakt werk voor prominente Amsterdamse School-kunstenaars zoals Michel de Klerk en Piet Kramer. Bekend in eigen tijd is Louise Beijerman daarna vrijwel geheel uit de geschiedschrijving verdwenen. De tentoonstelling zet haar weer in de schijnwerpers met portretkoppen, autonoom werk, schetsboeken en de Wendingen-omslag die ze ontwierp bij het overlijden van Michel de Klerk.

Meer info: www.hetschip.nl

Verantwoording afbeeldingen:
Floris Verster:
Foto’s auteur en overgenomen uit de publicatie van Christiaan Vogelaar, Floris Verster, Leiden, Museum de Lakenhal, 2003 (tentoonstellingscatalogus)
Flora Batava
https://nl.wikipedia.org/wiki/Flora_Batava#/media/Bestand:AA_Jan_Kops_-_Flora_Batava,_Volume_1_%E2%80%93_title_(1800).jpg
Magdalena Abakanowitz
https://eduartexperience.com/en/art-stories/magdalena-abakanowicz-the-pioneer-of-installation-art
Suze Robertson
https://www.kunstmuseum.nl/nl/tentoonstellingen/suze-robertson-werken-op-papier
When we see us, Bozar, Brussel
https://www.bozar.be/en/calendar/when-we-see-us
Ongehoord, verzamelde vrouwen
https://www.museumgouda.nl/tentoonstelling/ongehoord-verzamelde-vrouwen/
Ongekend talent: vrouwen van de Amsterdamse School
https://www.hetschip.nl/tentoonstelling/vrouwen-amsterdamse-school