Hoe komen we de coronacrisis door? Elke dag een portie Decamerone!
Honderd wonderlijke verhaaltjes voor het slapen gaan, de Decamerone van Boccaccio voorgelezen door Nederlandse topacteurs
Als kunsthistoricus met specialisme Italië/late middeleeuwen en renaissance staat - naast de Divina Comedia van Dante Alighieri natuurlijk ook - de Decamerone van Giovanni Boccaccio in mijn boekenkast, beide meesterwerken uit de veertiende eeuw.
afb 1 ….mijn boekenkast….
Maar heb ik ‘m al gelezen? Af en toe ingekeken en onlangs de inleiding tot me genomen, zeg ik met schaamrood op de kaken. Wat was ik dan ook blij met de belofte van Ivo van Hove van Internationaal Theater Amsterdam (ITA) - een belofte die Matthijs van Nieuwkerk in DWDD van 19 maart jl. hem zo ongeveer in de mond legde (zie het fragment hieronder vanaf 1.17 min) - dat acteurs in honderd dagen de honderd verhalen uit de Decamerone zouden gaan voorlezen. Want wat een bizarre parallel is er met de omstandigheden waaronder de Decamerone ontstond en de huidige coronacrisis: er waarde vanaf 1348 óók een dodelijke ziekte door Europa - de zwarte dood ofwel de pest.
Het verhaal: tien Florentijnse jongeren, kinderen van de burgerlijke elite van rijk geworden kooplieden, vluchten in 1348 voor de pest de stad uit en gaan tijdelijk wonen in een villa in de heuvels buiten de stad. Als ze daar aankomen, besluiten ze - om de tijd te doden - elkaar per dag elk een verhaal te vertellen, tien verhalen per dag dus en dat tien dagen lang. De titel Decamerone verwijst ook naar de tien verhalen en dagen: het is een samenstelling van twee Griekse woorden - δέκα, (deka) dat ‘tien’ en ἡμέρα (hemera) dat ‘dag’ betekent. In totaal blijven de jongeren veertien dagen in de villa: de elfde dag (vrijdag) brengen ze - volgens het verhaal - door met gebed, de twaalfde dag (de zaterdag) hebben de vrouwen nodig om toilet te maken, de dertiende dag is een zondag dus rustdag en op de veertiende dag reizen ze weer terug naar de stad.
afb 2. John William Waterhouse, Luisterend naar een verhaal uit de Decamerone, 1916, 101x159cm, Liverpool, National Museum Liverpool
De verhalen zijn wonderlijk, ze drijven de spot met het menselijk (on)vermogen, houden de spiegel voor en geven een mooie inkijk in de mores van die tijd. Niets menselijks is ook de veertiende-eeuwer vreemd. Veel verhalen gaan over de liefde waarin zowel met overmoedige verliefde dames als heren de draak wordt gestoken. Of over erotiek en wreedheid. Boccaccio fileert ook de zeden en gewoonten van de gezagsdragers, en zeker de hypocrisie en corruptie van de geestelijkheid in die tijd. De verhalen zijn een mooie mengeling van het denken en de moraal van de nieuwe burgerlijke koopmanselite in de stad en de oude middeleeuwse aristocratische (ridder)idealen, zoals hoofsheid, vrijgevigheid, loyaliteit en deugd.
Om het belang van het werk te onderstrepen: zowel de Divina Comedia van Dante als de Decamerone van Boccaccio liggen aan de basis van de Italiaanse literatuur en daarmee aan de basis van het moderne Italiaans èn hebben in heel Europa vele kunstenaars geïnspireerd. Als je zou kunnen spreken van een Europese cultuur dan kun je niet om beide boeken heen.
afb 3. Miniatuur ter illustratie bij dag I, verhaal 5: Hoe de markiezin van Monferrato zich de Franse koning van het lijf hield. Folio, Italiaans handschrift van de Decamerone, 15e eeuw, Parijs, Bibliothèque nationale de France, signatuur MS Italien 63.
Zo verbeeldt deze miniatuur uit de vijftiende eeuw (afb 3) uit een van de vele latere versies van het boek het verhaal van de markiezin van Monferrato (een streek in de Piemonte, Italië) die zo mooi was dat de Franse koning, op doorreis, haar wilde bezoeken om dit met zijn eigen ogen te aanschouwen. Daarna wilde hij haar versieren. De schavuit, want de markiezin was keurig getrouwd en de markies was even afwezig. De markiezin - ook niet op haar achterhoofd gevallen - doorziet zijn bedoeling en weet hem tijdens een maaltijd met alleen maar kip snedig op zijn nummer te zetten, waarna de Franse koning afdruipt.
afb 4. Giovanni Boccaccio, Decamerone, Picardië (Amiens?), verluchting door de Meester van Mansel en de Meester van Guillebert de Mets, werkzaam tussen 1415-1445, bij dag I, verhaal 4: Hoe een monnik van de wulpsheid van zijn abt profiteerde, Parijs, Bibliothèque de l’Arsenal, Ms 5070
En deze verluchting (afb. 4) - ook uit de vijftiende eeuw - verbeeldt het verhaal van een hitsige monnik die zich niet kan beheersen en zijn al even hitsige abt die een voyeur blijkt. Als de abt de monnik confronteert met zijn gedrag pareert de monnik dit met gemak.
afb 5. William Holman Hunt, Lisabetta en haar pot Basilicum, 1867, 187x116 cm., Newcastle upon Tyne, Laing Art Gallery (geïnspireerd op dag IV, verhaal 5: De schedel in de bloempot)
Dit prachtige schilderij van Hunt uit 1867 (afb. 5) vertelt over het treurige verhaal van De schedel in de pot. De jonge Lisabetta is verliefd, maar haar broers moeten niets van deze jongeman hebben en brengen haar minnaar om. Haar minnaar verschijnt haar in een droom en wijst aan waar hij begraven ligt. In het geheim graaft Lisabetta zijn hoofd op, verbergt het in een pot met daarop een laag aarde en een basilicumplant en weent elke dag bitter boven de pot. Als haar broers hier achter komen, stelen ze de pot en sterft Lisabetta kort daarna van liefdesverdriet.
Zoals Ivo van Hoven beloofde, lezen acteurs van Internationaal Theater Amsterdam (ITA) en Het Nationale Theater (NT) vanaf 23 maart jl. nu elke dag een verhaal uit de Decamerone van rond de vijf minuten. Als ik goed tel duurt de reeks tot 30 juni 2020. Elke avond om 20 uur staat er op de site van ITA en de Vpro een nieuw verhaal klaar. En zo beluister ik elke avond voor het slapen gaan via mijn mobiel een nieuw verhaal en geniet ik van de welbespraaktheid van deze veertiende-eeuwse schrijver. Laten we hopen dat we na deze honderd dagen weer ‘vrij’ zullen zijn.
Ramsey Nasr leest op 23 maart jl. het eerste verhaal voor: Peronella verbergt haar minnaar in een groot wijnvat op het moment dat haar man thuiskomt met een koper voor dat vat. Uiteindelijk weet ze haar man om de tuin te leiden en ontsnapt de minnaar.
