Wintertips met kunstparels 2025/2026: Constantin Brancusi, Jo Koster en Coba Ritsema

H’ART Museum Amsterdam:
Brancusi, The Birth of Modern Sculpture
t/m 18 januari 2026

H’Art Museum in Amsterdam kondigt trots de tentoonstelling aan van een toonaangevende collectie kunstwerken van de Roemeense/Franse beeldhouwer Constantin Brancusi (1876-1957). Een tentoonstelling in samenwerking met het Centre Pompidou in Parijs, die de nalatenschap van de kunstenaar beheert. Op de website van het museum wordt de kunstenaar wereldwijd beschouwd als de grondlegger van de moderne beeldhouwkunst. Naast meer dan 31 meesterwerken, inclusief de originele sokkels die Brancusi zelf ontwierp, worden ook foto’s en films van zijn hand getoond.

Brancusi, de geboorte van de moderne beeldhouwkunst
Brancusi laat al snel het realisme achter zich en slaat de weg naar de abstractie in, waarmee hij een grote inspirator wordt voor vakgenoten. Met zijn vernieuwende technieken en gladde, gestileerde vormen zoekt hij naar de essentie van mens, dier en architectuur. Hij hakt en snijdt direct in materialen, zoals steen, hout en gips. Daarna polijst hij het beeld zodanig dat het karakter van het materiaal zichtbaar wordt. Hij breekt hiermee met de traditie van boetseren naar model, zoals zijn tijd- en latere stadsgenoot August Rodin. Zijn werk wekt in zijn tijd ook de fascinatie op bij medekunstenaars.

‍ ‍Afb. 1. Constantin Brancusi, 1922 (foto Edward Steichen)

Leven en werk
Brancusi ziet op 19 februari 1876 het levenslicht in Hobița Gorj, in de buurt van Târgu Jiu in Roemenië. Hij is de zoon van een boer. Later - rond 1930 - zal hij op deze plek een monumentaal ensemble in de open lucht maken ter nagedachtenis aan de gebeurtenissen rond zijn stad tijdens de Eerste Wereldoorlog. Zijn vader sterft als hij negen jaar oud is waardoor het toch al arme gezin de schoolkosten van Constantin niet meer kan betalen. Op elfjarige leeftijd verlaat hij het ouderlijk huis en gaat zwerven. Door hier en daar klusjes op te knappen komt hij aan de kost. Hij zal zich ontwikkelen tot een wat zonderlinge man.

‍ ‍

Afb. 2. Deel van het monumentale ensemble dat Brancusi rond 1937-1938 ter nagedachtenis van de gevallenen in de Eerste Wereldoorlog toen zij deze stad verdedigden. Zie het complete werk hier

In 1894 gaat hij in Craiova aan de slag bij een tonnenmaker, die hem hout leert bewerken. Zijn kunstzinnig talent wordt zichtbaar en hij gaat naar een school voor Toegepaste Kunst, waar hij na twee jaar stopt en weer gaat zwerven. Als hij 18 jaar is, meldt hij zich aan bij de School voor Kunst en Beroepen, ook in Craiova, waar hij houtsculpturen leert maken. Zijn ervaring als tonnenmaker komt hem nu goed van pas, het gaat hem goed af en als hij 22 is, kan hij dankzij een studiebeurs naar de School voor Schone Kunsten in Boekarest, richting ‘beeldhouwkunst’. Hij studeert af op 24 september 1902. Zijn eerste werken zijn: Laöcoon, Generaal Davila, Naakt (reliëf), De ontvilde. Het werk is nog figuratief.

Afb. 3. Foto van een van zijn eerste werken, hier Laöcoon, Etude, 1905, foto, 23,8 x 17,8 cm, Parijs, Collectie Centre Pompidou

Afb. 4. Constantin Brancusi in samenwerking met medicus Dimitri Gerota, De Gevilde,1900-1902, gips, 177x52x32 cm. Boekarest, Nationale Universiteit voor de Kunsten

Als hij 28 is, ziet hij voor zichzelf geen toekomst meer in Roemenië en gaat hij te voet - hij heeft geen geld om op een andere manier te reizen - naar Parijs, hét kunstcentrum van Europa. Via München, Rorschach, Zürich en Bazel komt hij in 1904 in Parijs aan en gaat daar vanaf 1905 verder studeren aan de École des Beaux Arts. Daar leert hij in 1907 beeldhouwer August Rodin kennen die op dat moment al bekend is in binnen- en buitenland. Rodin is onder de indruk van de gipsen- en bronzen beelden die Brancusi tentoonstelt op de 17e Salon van de Société Nationale des Beaux-Arts in Parijs en neemt hem aan als zijn assistent. Maar na een maand stopt Brancusi al, hij wil niet in de schaduw van een beroemd man werken maar laten zien waar hij zelf toe in staat is. Zijn eerste werk maakt hij in steen, een voor die tijd ongebruikelijk materiaal, en niet in marmer zoals Rodin. Hij werkt daarin hetzelfde thema uit als Rodin op dat moment: Le baiser (De kus).

Afb. 5. Constantin Brancusi, De kus, c. 1910, steen, Parijs, Collectie Centre Pompidou

Afb. 6. Auguste Rodin, De kus, 1886, Parijs, Musée Rodin

Brancusi is in Parijs op zijn plek. Hij ontmoet er Amadeo Modigliani (1884-1920), ze worden vrienden en hij stimuleert Modigliani om te gaan beeldhouwen. Brancusi bezoekt er ook regelmatig kunstschilder Henri Rousseau (1844-1910). Samen met de kunstenaars Fernand Léger (1881-1955) en Marcel Duchamps (1887-1968) - beiden niet de minsten - reist hij in 1912 naar de Verenigde Staten. Hij hoopt op roem, maar het Amerikaanse publiek is nog niet toe aan zijn pure vormen. Dan begint hij in 1913 in hout te werken, voor een ex-tonnenmaker niet verrassend. In dat jaar maakte hij Les colonnes sans fin (Kolom zonder einde). Beroemd wordt hij met zijn werken Slapende Muze (zie openingsbeeld) en Het begin van de wereld.

Afb. 7. Constantin Brancusi, Kolom zonder einde, gips, c. 1930, 603 x 61 x 61 cm, Parijs, Collectie Centre Pompidou

Afb. 8. Constantin Brancusi, Het begin van de wereld (Het ei van Brancusi), 1924, brons, Apeldoorn, Museum Kröller Müller

Uiteindelijk breekt hij door in de Verenigde Staten en vindt er in 1926 een grote overzichtstentoonstelling van zijn werk plaats in New York. Rond 1955 schaft het Solomon R. Guggenheim Museum in New York 59 van zijn beeldhouwwerken, tien tekeningen en enkele gouaches aan.

Kort voor zijn dood op 16 maart 1957 wordt Brancusi genaturaliseerd tot Fransman. Hij sterft in zijn atelier aan de Impasse Ronsin in Parijs en wordt op 9 maart begraven op het kerkhof van Montparnasse. Hij laat zijn volledige atelier, samen met al zijn kunstwerken, na aan de Franse staat. Centre Pompidou beheert sindsdien de grootste en meest complete Brancusi-collectie ter wereld waarvan een deel nu te zien is aan de Amstel in Amsterdam.

Meer info: https//:www.hartmuseum.nl/tentoonstellingen/brancusi/

Museum Gouda: Jo Koster, kunstenaar
t/m 4 januari 2026

Afb. 9. Jo Koster, Bergmeer in de Alpen, 1920, Amersfoort, Collectie Museum Flehite.

Alweer een vrouwelijke kunstenaar waar ik nog nooit van heb gehoord. Al hoor ik de afgelopen weken regelmatig de herkenbare stem van oud-nieuwslezeres Noraly Beyer die in reclamespots op Radio 1 aandacht vraagt voor een tentoonstelling in Museum Gouda: Jo Koster, kunstenaar. En ik maar denken dat het om een mannelijke kunstenaar gaat!

Van de website van Museum Gouda: “Een eigenzinnige vrouw, getalenteerd en vastbesloten. Dat is Jo Koster (1868-1944). Ze volgt haar eigen pad in een tijd waarin dit niet vanzelfsprekend is. Ze trouwt niet, verdient haar eigen geld en laat zelf een huis bouwen. Als een van de eerste vrouwen durft zij van haar kunst te leven. Een leven als succesvol portretschilder? Niet dynamisch genoeg voor Jo Koster. Ze kiest voor haar vrijheid, stapt in de auto en reist heel Europa door. Frisse bloemenvelden, statige besneeuwde bergpieken, ruige kapen, slaperige dorpsgezichten en markante mensen: Jo Koster vereeuwigt het allemaal. Jo Koster krijgt op latere leeftijd een oogziekte waardoor ze deels haar zicht verliest. Ze laat zich niet uit het veld slaan en blijft met afgeplakt brillenglas stug doorwerken.”

Afb. 10. Jos Koster, Zelfportret, 1939, privéverzameling. De kunstenaar met palet en penseel. Ze schildert linkshandig

Jo Koster is de dochter van Johannes Petrus Koster (1830-1886), kapitein-kwartiermeester, en Catharina Antoinetta van Veen (1840-1921) en wordt geboren in Kampen. Na de middelbare school gaat ze naar de Rijksnormaalschool voor Teekenonderwijzers in Amsterdam (1885-1888) en vervolgens naar de Rotterdamse academie (1888-1892). Ze geeft enige tijd les aan de academie en volgt, nadat ze in 1894 de Koninklijke Subsidie voor Vrije Schilderkunst ontvangt, lessen in Brussel bij Ernest Blanc-Garin en aan de Académie Julian en de Académie Colarossi, de beide laatste in Parijs.

Afb. 11. Jo Koster, Meisje met zonnehoed, 1911, olieverf op doek, 50 x 50 cm, Laren, Singer Museum

In 1902 vestigt ze zich in Zwolle, waar ze een teken- en schildersklas opricht. In de zomermaanden werkt ze geregeld in Staphorst, waar ze het boerenleven schildert. In 1905 komt ze op een dood punt in haar schilderscarrière en stopt ze op aanraden van de bekende kunstpedagoog en schilder en Jo’s mentor, H.P. Bremmer (1871-1956), met schilderen. Ze gaat weer tekenen. Dat helpt: haar schilderwerk wordt daarna zuiverder van kleur en compositie. Bremmer geeft Koster belangrijke adviezen en brengt haar in contact met vele andere kunstenaars.

Afb. 12. Jo Koster, Portret van mej. H. Löbnis, 1913, olieverf op doek, 120 x 90 cm, Laren, Singer Museum

Bijzonder aan Jo Koster is dat zij niet vasthoudt aan één schilderstijl. Ze varieert in de loop van de jaren haar stijl. Ze schildert bijvoorbeeld neo-impressionistisch en maakt ook pointillistisch werk, ze kiest wat het beste past bij haar onderwerp. Zo ontstaat een Staphorster interieur in stippeltechniek en schildert ze dreigende paarse luchten boven korenvelden die doen denken aan Vincent van Gogh.

Afb. 13. Jo Koster, Erfje met bloeiende vruchtboom, 1916, olieverf op doek, 1916, Blaricum, Particuliere collectie Nederland, voorheen Studi0 2000, Blaricum. Ook een beetje Van Gogh?

Ze verhuist naar Hattem waar ze van 1910 tot 1924 woont. Daarna woont ze telkens voor een korte periode afwisselend in Italië, Zwitserland en Nederland tot ze in 1934 neerstrijkt in Den Haag. Ze reist ook veel door heel Europa, bijvoorbeeld met de auto wat niet veel vrouwen in haar tijd doen.

Naast de verkoop van vrij werk verdient ze haar geld met reisverslagen voor kranten en portretten in opdracht. Ze maakt ook naaldkunstwerken, illustraties en kamerschermen én ex-librissen - kunstzinnig ontworpen eigendomsmerkjes om voorin in een boek te plaatsen om aan te geven dat een boek van jou is.

Ze sluit zich aan bij diverse kunstenaarsverenigingen, exposeert daar regelmatig en haar werk is opgenomen in meerdere collecties van Nederlandse musea. Ze woont vanaf 1934 tot vlak voor haar dood samen met de schilderes Tjitske van Hettinga Tromp (1872-1962en sterft in 1943 op 75 jarige leeftijd aan kanker. Een vergeten vrouwelijke kunstenaar om weer kennis mee te maken en dat kan in Museum Gouda, nog tot en met 4 januari 2026.

Meer info: https://www.museumgouda.nl/tentoonstelling/jo-koster-kunstenaar/

Frans Halsmuseum Haarlem
Coba Ritsema: Oog voor kleur
t/m 1 maart 2026

Afb. 14. Coba Ritsema, Liggende vrouw op een bank, ca. 1900-1910. Particuliere collectie

Lees ik een juichende artikel van kunstredacteur Wieteke van Zeil in de Volkskrant van 10 oktober jl. over - alweer - een vrouwelijke kunstenaar waar ik niet eerder van heb gehoord. Ik word erg nieuwsgierig, zie foto’s van haar werk en denk: díe vrouw kan schilderen! Wat een trefzeker penseel en wat een prachtige kleurgebruik! Deze vrouw is Coba Ritsema (1876-1961). Het Frans Hals Museum in haar geboortestad besteedt nu in een tentoonstelling aandacht aan deze bijna vergeten Haarlemse kunstenares. In een tijd waarin gemiddeld maar één op de vijf kunstenaars vrouw is, heeft Coba Ritsema met haar schilderijen en pasteltekeningen al groot succes in binnen- en buitenland.

Afb. 15. Coba Ritsema, Atelier (zittend meisje), ongedateerd, Den Haag, Kunstmuseum

Coba Ritsema, dochter van boekdrukker en lithograaf Coenraad Ritsema ( 1834-1916) en Jannetje Moulijn (z.j.), volgt in Haarlem de School voor Kunstnijverheid en studeert vervolgens aan de Rijksakademie van beeldende kunsten in Amsterdam. Later werkt ze samen met haar broer Jacob in een atelier in Haarlem en daarna in een atelier aan het Singel in Amsterdam. Ze hoopt les te krijgen van tijdgenoten Floris Verster en Thérèse Schwartze, maar zonder succes. De beide kunstenaars vinden dat zij al een eigen stijl heeft ontwikkeld.

Ze wordt geprezen om haar portretten en stillevens, vooral vanwege de mooie en harmonieuze kleuren in verstilde voorstellingen van - bijvoorbeeld - meisjes die je op de rug ziet. Ze vallen in de smaak. Ook haar stillevens schildert ze met opvallend vrije penseelstreken, die schetsmatig lijken maar zorgvuldig zijn uitgedacht. Ze ontvangt lovende kunstkritieken en wint prijzen in binnen- en buitenland, zoals een belangrijke stimuleringsprijs bij kunstenaarsvereniging Arti et Amicitiae in Amsterdam in 1900 en een bronzen medaille op de Wereldtentoonstelling van 1910 in Brussel.

Afb. 16. Coba Ritsema, Stilleven met roze parasol, 1918, Haarlem, Frans Hals Museum

Samen met zeven bevriende kunstenaressen - Lizzy Ansingh (1875-1959), Marie van Regteren Altena (1868-1958), Nelly Bodenheim (1874-1951), Jo Bauer-Stumpff (1873-1964), Jacoba Surie (1879-1970), Ans van den Berg (1873-1942) en Betsy Westendorp-Osieck (1880-1968) - richt zij een kunstenaarsvereniging voor vrouwen op. Wekelijks komen ze bijeen om te schilderen en ze exposeren ook gezamenlijk. Deze groep kunstenaressen draagt in hun tijd in belangrijke mate bij aan de acceptatie van vrouwen in de kunst.
Tot het laatst blijft Coba Ritsema aan het werk tot zij in 1961 op 85 jarige leeftijd sterft aan hartproblemen.

Afb. 17. Kunstschilderes Coba Ritsema 80 jaar, 1956, Den Haag, Nationaal Archief (foto Herbert Behrens)

In de tentoonstelling worden in totaal 35 kunstwerken getoond, zowel van Ritsema als van tijdgenoten, onder wie George Hendrik Breitner (1857-1923), Lizzy Ansingh (1875-1959) en Kees Verwey (1900-1995). Een groot deel van de werken van Ritsema is nooit eerder voor het publiek te zien geweest. Daarnaast is er historisch beeldmateriaal, waaronder foto’s van haar atelier, die een inkijkje geven in de positie van vrouwelijke kunstenaars in Nederland aan het begin van de 20ste eeuw. Maak opnieuw kennis met deze boeiende vrouw.

Meer info: https://franshalsmuseum.nl/nl/zien-en-doen/coba-ritsema

———————————————————————————————————

Verantwoording bronnen:

Website Museum H’Art
Website Frans Hals Museum
Website Museum Gouda.
https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Ritsema
https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/huis (Jo Koster)
https://www.cnr-unesco.ro/ro/activitate/ansamblul-monumental-brancusi-targu-jiu-si-limesul-dacic-sunt-in-patrimoniul-mondial-unesco
https://nl.wikipedia.org/wiki/Jo_Koster
https://nl.wikipedia.org/wiki/Constantin_Br%C3%A2ncu%C8%99i
https://nl.wikipedia.org/wiki/Coba_Ritsema

Verantwoording afbeeldingen:

Openingsafbeelding: Constantin Brancusi, Slapende muze, 1910, brons, New York, MET
https://www.metmuseum.org/art/collection/search/488458

Afb. 1. https://nl.wikipedia.org/wiki/Constantin_Br%C3%A2ncu%C8%99i#/media/Bestand:Edward_Steichen_-_Brancusi.jpg
Afb. 2. https://www.cnr-unesco.ro/ro/activitate/ansamblul-monumental-brancusi-targu-jiu-si-limesul-dacic-sunt-in-patrimoniul-mondial-unesco
Afb. 3. https://collection.centrepompidou.fr/artwork/constantin-brancusi-laocoon-150000000029169
Afb. 4. https://ro.wikipedia.org/wiki/Ecor%C8%99eu_%28Br%C3%A2ncu%C8%99i%29
Afb. 5. https://www.volkskrant.nl/tentoonstellingen/een-droom-wordt-werkelijkheid-de-reis-van-brancusi-s-meesterwerken-naar-nederland~be395cde/?referrer=https://www.google.com/
Afb. 6. https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/75/AUGUST_RODIN_O_beijo_%28detalhe%29.jpg
Afb. 7. https://www.centrepompidou.fr/fr/ressources/oeuvre/cqpzB8n
Afb. 8. https://krollermuller.nl/constantin-brancusi-het-begin-van-de-wereld
Afb. 9. https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/25/Jo-Koster-Bergmeer-in-de-Alpen-1920-olieverf-op-doek-47-x-64-cm.-Collectie-Museum-Flehite-Amersfoort-scaled.jpg
Afb. 10. https://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:Zelfportret_%281939%29_door_Jo_Koster.jpg
Afb. 11. https://singershop.nl/shop/jo-koster-meisje-met-zonnehoed/#iLightbox[]/0
Afb. 12. https://www.vvnk.nl/monografieen/koster-johanna-petronella-catharina-antoinetta-jo/
Afb. 13. https://www.groenehart.nl/agenda/overzicht/907663407/jo-koster-kunstenaar-museum-gouda 
Afb. 14. https://www.volkskrant.nl/tentoonstellingen/de-onbekendheid-van-coba-ritsema-is-ons-verlies-haar-schilderijen-komen-op-je-af-als-een-oase~b85fe77d/?referrer=https://www.google.com/
Afb. 15. https://www.volkskrant.nl/tentoonstellingen/de-onbekendheid-van-coba-ritsema-is-ons-verlies-haar-schilderijen-komen-op-je-af-als-een-oase~b85fe77d/?referrer=https://www.google.com/
Afb. 16. https://www.volkskrant.nl/tentoonstellingen/de-onbekendheid-van-coba-ritsema-is-ons-verlies-haar-schilderijen-komen-op-je-af-als-een-oase~b85fe77d/?referrer=https://www.google.com/
Afb. 17. https://nl.wikipedia.org/wiki/Coba_Ritsema