Lalique Museum in Doesburg: pareltje in de Achterhoek

In coronatijden vakantieplannen maken, bracht mij naar oostelijk Gelderland, een nieuw te ontdekken plek. En hoe mooi is het daar! Een heerlijk rivierenlandschap, met mooie Hanzesteden aan de IJssel: Zutphen en ook Doesburg. Wat een mooie stadje is dat! Zonder eerst honderden meters door vaak smakeloze aanwas te hoeven rijden, kom je vanuit Zutphen, na het oversteken van de IJsselbrug, meteen aan in het historische deel van Doesburg. Met een echte middeleeuwse kern nog. Dat was verrassing nummer 1. En er volgde nog een verrassing.

Ik hou van glaswerk. Het gaat nog niet zo ver dat ik er een verzameling van aanleg, maar het heeft mijn interesse. Dat ik van glas en nog van veel meer prachtig gemaakte kunstnijverheid houd, komt door de studie kunstgeschiedenis aan de universiteit Leiden. Daar kregen we in de bachelor-fase het vak Kunstnijverheid en industriële vormgeving, dat later Design- en wooncultuur ging heten. Dat vak leek me in eerste instantie helemaal niets, ik kwam naar de universiteit voor de kunsten met een grote K en hier ging het om spullen, om gebruiksartikelen.

Wij hadden college van de zeer gedreven en veel te vroeg overleden kunsthistorica Marjan Groot. Wat heb ik veel van Marjan geleerd! Wat is er door de eeuwen heen veel moois gemaakt met een ongelooflijk prachtig vakmanschap en wat nog belangrijker is: deze voorwerpen kunnen zoveel vertellen over het leven van de mensen toen! Hier ontstond mijn fascinatie voor het ambacht, het maakproces. Hier verdween voor mij ook het verschil tussen kunst met een grote en een kleine k: het is allemaal kunst: verbeeldingskracht en creatie. Dit vak heeft ook de keuze voor mijn scriptieonderwerp beïnvloed. Daarover in een ander artikel meer.

Marjan Groot, 1959-2019 (foto internet)

Nu terug naar Doesburg en verrassing nummer 2. In de binnenstad is daar sinds 2011 het Lalique Museum gevestigd, ondergebracht in twee mooi historische, gerestaureerde panden die tegenover elkaar liggen aan dezelfde straat. Initiator van het museum is Benjamin Mordehai Janssens die goed geboerd had in vastgoed en een enthousiast verzamelaar werd van glaswerk van de Fransman René Lalique. Janssens’ collectie dijde uit en hij droomde van een echt Lalique-museum. Als ondernemer gewend om dromen om de zetten in daden, werd het museum in 2011 een feit en Janssens werd conservator-curator van zijn eigen initiatief. Inmiddels is het museum ondergebracht in een stichting en is een groter pand in voorbereiding, waar ook bijvoorbeeld rolstoelgebruikers kunnen komen.  

… Lalique Museum … (foto website Lalique Museum, Doesburg)

René Lalique in 1906 (foto: wikipedia)

Wie is René Lalique?
René Lalique (1860-1945) is een Parijse edelsmid en één van de belangrijkste ontwerpers in de tijdperk van de art nouveau en art deco (eind negentiende, begin twintigste eeuw). Hij wordt ook wel de Da Vinci van de glaskunst genoemd. Lalique ontwerpt eerst vooral sieraden met florale motieven, maar ook dierenmotieven, en de wat strakkere vormen die de art deco typeren. Hij beperkt zich niet tot edelstenen en goud maar gebruikt ook glas en leer, hoorn en parelmoer. Het gaat hem om de schoonheid van het ontwerp niet om de waarde van de materialen. Daarmee slaat hij een nieuwe artistieke weg in, waarbij hij zich vooral laat leiden door zijn grote liefde voor de natuur.

Rond 1905 verplaatst zijn interesse zich naar de glaskunst. Hij doet zijn juwelenatelier van de hand, koopt een glasatelier in de Elzas en richt zich op het werken met glas en glasemail. De Franse parfumeur Coty zet hem op het spoor van de parfumflacons. Parfum wordt in die tijd vooral bewaard in apothekerspotjes zonder uitstraling. Lalique maakt er ware kunstwerkjes van. Zijn motto: De verpakking is het voorportaal van de verleiding. De stap van parfumflacons naar vazen was niet groot en Lalique’s fantasie doet de rest.

Lalique zorgt voor een revolutie in de parfumindustrie met zijn ontwerpen voor parfumflacons en maakt talloze ontwerpen voor schalen, vazen, lampen, tafelstukken en zelfs interieurs. Zijn werk is gedetailleerd en vervuld van symboliek. Zijn roem stijgt en hij krijgt ook koningshuizen als opdrachtgevers, waaronder het onze.

De kunstwerken die hij voor de rijken der aarde maakt, zijn altijd zeldzaam en duur, en geliefd geweest bij de high society. Beroemdheden zoals de actrice Sarah Bernard en de Armeense kunstverzamelaar Calouste Gulbenkian zijn zijn klant en Lalique weet zich tijdens en na de Eerste Wereldoorlog te handhaven, want de praktijk leert dat de werkelijk rijken het minste last hebben van economische neergang.

Lalique ontwikkelt ook een industriële lijn waarin miljoenen stuks glaswerk van hoge kwaliteit worden geproduceerd. Hij werkt met stalen mallen die natuurlijk eindeloos konden worden hervuld met vloeibaar glas. De productie is enorm: hij maakt rond de 15.000 ontwerpen, meest in kleine oplagen van 3 tot 25 stuks. Zijn industriële producten zijn nauwelijks van handwerk te onderscheiden, want als kunstenaar verzet hij zich tegen vormvervuiling. Zo laat hij de naden, ontstaan door de mallen, samenvallen met lijnen in het ontwerp waardoor ze onzichtbaar zijn. Van zijn enorme hoeveelheid werken zijn overigens ook weer veel exemplaren door gebruik verloren gegaan.

… ook het Kunstmuseum, Den Haag heeft nogal wat werken van René Lalique …
(foto website Kunstmuseum, Den Haag)

… parfumflesjes … (foto collectie Lalique Museum Wingen-sur-Moder, Frankrijk)

Het Lalique Museum in Doesburg
Het museum heeft een vaste collectie van rond de 2500 ontwerpen uit het imposante oeuvre van René Lalique: juwelen en sieraden, parfumflacons en parfumbranders, schalen, vazen, automascottes, inktpotten, presse papiers, beelden, jardinières, medaillons, doosjes, klokken, verlichting, spiegels en interieurdecoraties. Die worden natuurlijk niet allemaal tegelijk tentoongesteld. In het ene pand wordt een bescheiden selectie uit de vaste collectie op een smaakvolle wijze gepresenteerd en aan de overkant is nu de kleine tentoonstelling Koninklijk Licht.

… impressie van de zalen met de vaste collectie …

De tentoonstelling Koninklijk Licht
In deze tentoonstelling, die nog loopt tot 20 juni 2021, krijg je een beeld van de opdrachten die hij voor zijn koninklijke klanten uitvoerde. Voor het Zweedse vorstenhuis ontwerpt Lalique in 1912 een spiegel met een kroon. En in 1937 - in opdracht van het Nederlandse corps diplomatique - een glazen kroonluchter en glazen tafelornamenten als huwelijkscadeau voor - toen nog - prinses Juliana met Bernard von Lippe Biesterfeld. Voor het Britse koningshuis ontwerpt Lalique in 1938 naast wijnglazen ook een tafelornament met een verlichte basis. In opdracht van prins Asaka, een lid van de keizerlijke familie van Japan, ontwerpt Lalique een glazen paneel voor het paleis in Tokio. De objecten zijn alle te bewonderen in deze tentoonstelling in Doesburg. Een heerlijk dagje uit, met een bezoek aan een fijne vaste collectie, fraai tentoongesteld, en een mooie tijdelijke tentoonstelling. En daarna een lunch in de mooie binnentuin: een welbestede dag.

… beelden uit de tentoonstelling Koninklijk Licht

… lichtobject …

… lichtornament als cadeau te gelegenheid van het huwelijk van prinses Juliana met Bernard in …

Meer info: www.laliquemuseum.nl
___________________________________________________________________________
Bron:
Reformatorisch Dagblad, 10-1- 2020
Website Lalique Museum Doesburg

Verantwoording fotografie:
Foto Blauwe ‘Ceylon’ vaas
https://nl.pinterest.com/pin/796292777845471592/

Foto René Lalique:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Ren%C3%A9_Lalique

Foto parfumflesjes
https://www.france-voyage.com/frankrijk-toerisme/lalique-museum-wingen-moder-2568.htm

Foto collectie Kunstmuseum Den Haag
https://www.kunstmuseum.nl/nl/tentoonstellingen/ren%C3%A9-lalique-1860-%E2%80%93-1945