Mis ze niet: zeven tips voor tentoonstellingen in zomer en najaar 2023
1. Surreal Science, Wonderkamer van Kunst en Wetenschap, Teylersmuseum Haarlem, t/m 3 september
Het Teylersmuseum in Haarlem is altijd goed voor een fijne tentoonstelling op het grensvlak van kunst en wetenschap. Wat ik daar zo bijzonder aan vind, is dat wij vaak niet door hebben hoe nauw deze twee disciplines met elkaar verbonden zijn. En dat begon al aan het einde van de middeleeuwen en het begin van de renaissance, toen de mens zichzelf en zijn omgeving bevroeg, geïnspireerd door oude Griekse en Romeinse teksten. Er ontstond een enorme behoefte aan kennis, de eerste universiteiten werden opgericht en de uitvinding van de boekdrukkunst zorgde ervoor dat deze kennis zich kon gaan verspreiden. Naast wetenschappers die verzamelden voor studie, ontstond bij de elite ook een enorme verzameldrift van al het bijzondere in de natuur dat dan weer werd tentoongesteld in een Kunst- und Wunderkammer of een Studiolo. De eigenaar ervan kon dan op zo’n wonder der natuur in alle rust contempleren, maar zeker ook zich vereenzelvigen met al die beroemde denkers uit verleden en heden en met zijn eruditie pronken tegenover gasten die de collectie mochten komen bewonderen. Uit deze wetenschappelijke en privé-verzamelingen zijn in de negentiende eeuw de natuurhistorische musea ontstaan en ook de kunstmusea. Daar hebben altijd collecties van verzamelaars aan ten grondslag gelegen.
Ook voor hedendaagse kunstenaars blijft de natuur een grote bron van inspiratie en experiment. In de tentoonstelling Surreal Science - Wonderkamer van Kunst en Wetenschap, die nog tot 3 september a.s. in het Teylers Museum in Haarlem te bezoeken is, zijn 250 objecten te zien uit de collectie van verzamelaar Joris Loudon (New York, 1942). Loudon raakte betoverd door negentiende-eeuwse wetenschappelijke objecten toen hij in 1998 in het Harvard Museum of Natural History de prachtige glazen bloemen van glaskunstenaars Leopold (1822-1895) en Rudolf Blaschka (1857-1939) zag. Met een achtergrond als verzamelaar van hedendaagse kunst zag hij direct de schoonheid, raadselachtigheid en on-alledaagsheid van de objecten, oorspronkelijk bedoeld om meer over de natuur te leren. De kwal van glas, toverlantaarnplaatjes met uitgestorven dieren of de opgezette pad die hij bezit, het zijn kunstwerken op zichzelf. Zijn verzameling bestaat inmiddels uit vele objecten van uiteenlopende materialen: gips, fluweel, ivoor, glas en papier. Het zijn afgietsels, mineralen, geïllustreerde boeken, prenten, tekeningen en anatomische modellen. Het was de opdracht aan de Italiaanse kunstenaar Salvatore Arancio om een aantal objecten los te weken van hun oorspronkelijke functie als studiemodel. Arancio presenteert ze als een hedendaagse kunstinstallatie met geluid, licht, video en met zijn eigen keramische sculpturen eraan toegevoegd.
2. Ode aan Antwerpen, Museum Catharijneconvent Utrecht , t/m 17 sept
In het Museum Catharijneconvent in Utrecht is nog tot 17 september a.s. een belangrijke tentoonstelling te zien met de titel Ode aan Antwerpen. Het geheim van de Hollandse meesters. Wij Hollanders gaan graag prat op onze zeventiende - gouden? - eeuw* die zoveel grote meesters en meesterwerken heeft voortgebracht. Maar veel minder bekend is dat dit nooit had kunnen gebeuren als niet zoveel kunstenaars en ambachtslieden uit de Zuidelijke Nederlanden, en met name uit Antwerpen, naar het noorden hadden moeten vluchten vanwege godsdiensttwisten. In het noorden vestigden ze zich in steden zoals Haarlem, Dordrecht en Amsterdam.
In de tentoonstelling zie je aan de hand van ruim tachtig Vlaamse en Hollandse topstukken uit de zestiende en zeventiende eeuw de grote invloed van de Vlaamse schilders op de Hollandse schilderkunst. Aan de hand van werken van grote meesters uit het zuiden zoals Joachim Patinir, Maerten de Vos, Frans Floris, Jacob Jordaens en Rubens afgezet tegen werken van Frans Hals en Rembrandt kun je deze ontwikkeling volgen. Een aanzienlijk deel van de werken van de ‘zuiderlingen’ is voor het eerst in Nederland te zien. Zoals op de site van het museum te lezen is: ‘Het is de hoogste tijd voor een ode want zonder de religieuze en economische vluchtelingen uit Antwerpen was de bloei van de Hollandse schilderkunst er niet geweest.’
*Inmiddels is er veel discussie of deze eeuw wel zo ‘goud’ is geweest. Met de herdenking en viering van Keti Koti op 1 juli jl, en de toespraak en excuses van de koning net achter de rug, wordt deze periode uit onze vaderlandse geschiedenis nu met andere ogen bekeken. Voor de welvaart van toen betaalden velen een hoge prijs.
3. Morandi en Nederland, Museum Belvedère, Heerenveen, t/m 24 september 2023
Kijk, dat vind ik nu eens een aardig initiatief: in Museum Belvédère in het Friese Oranjewoud, vlakbij Heerenveen en op een prachtige plek gelegen buiten in een mooi park, is tot en met 24 september a.s. de tentoonstelling Giorgio Morandi en Nederland te zien. Bijna alle werken van deze kunstenaar - meester van de eenvoud - in Nederland zijn daar voor het eerst bij elkaar. Morandi-liefhebbers kunnen ze nu in één klap bewonderen - dat wordt voor de fans een zomerse reis naar Friesland!
Maar wat had deze Italiaanse schilder (1890-1964) met ons land? Niet heel veel, maar toch. Hij was een huismus en woonde zijn hele leven in Bologna. Zelfs vakanties bracht hij vlakbij zijn woonplaats door. De kans is klein dat hij ooit in Nederland is geweest, maar naar verluidt overwoog hij in 1954 wel een reis van korte duur om te zien hoe zijn kunst eruit zag in het Nederlandse licht. Want in dat jaar vond in het Haags Gemeentemuseum (nu Kunstmuseum Den Haag) een grote Morandi-tentoonstelling plaats - de eerste buiten Italië. Die reis kwam er niet maar na afloop van die tentoonstelling schonk Morandi wel een van zijn schilderijen aan het museum: een karakteristiek stilleven. Een primeur bovendien, want geen enkel ander Nederlands museum bezat toen een schilderij van hem.
Inmiddels zijn er elf werken van hem in Nederland, in musea en bij verzamelaars. Negen daarvan zijn nu te zien in de tentoonstelling bij Museum Bélvedère. Ze komen uit vijf verschillende musea en uit twee privécollecties. Als ik het zo beschouw is de vraag niet zozeer wat Morandi heeft met Nederland maar wat Nederland heeft met Morandi! En dat wordt allemaal haarfijn duidelijk in deze tentoonstelling, belooft de aankondiging.
4. Paper Art, Coda Museum Apeldoorn, t/m 12 november 2023
Ja, kijk maar eens goed. Alles wat dit model draagt is gemaakt van papier. Zó knap!! CODA Museum Apeldoorn brengt tot en met 12 november 2023 het werk van 22 kunstenaars uit binnen- en buitenland samen in de elfde editie van CODA Paper Art.
Je weet echt niet wat je ziet. “Je kijkt naar de schoonheid en eenvoud van onbewerkt karton of papier. Sober en puur, ingetogen en tegelijkertijd al decennialang een bron van inspiratie voor beeldend kunstenaars en vormgevers. Zodra de kunstenaar het papier of karton oppakt en beschildert, betekent, vervormt of vouwt krijgt het nieuwe vormen; vormen die verhalen vertellen, je raken, beroeren, aan het denken zetten, verbazen en verrassen door het monumentale en imposante of juist het tactiele en gedetailleerde van het kunstwerk”, aldus de website.
Dit is het en beter kan ik het niet opschrijven. Ik ben eerder naar Paper Art tentoonstellingen geweest en ik viel echt van de ene verbazing in de andere. De vaardigheid waarmee de kunstenaars met deze materialen omgaan is van uitzonderlijke hoge kwaliteit. Wil je een keer genieten van werken gemaakt van een heel ander materiaal dan doek, verf of steen: bezoek deze tentoonstelling in Museum CODA in Apeldoorn!
PS. Ben je enthousiast over deze kunstvorm: Museum Rijswijk organiseert om de twee jaar de Papier Biënnale. De laatste was vorig jaar en in 2024 komt er weer een aan, dus hou de agenda van Museum Rijswijk in de gaten.
TE ZIEN IN HET NAJAAR
5. Ai Weiwei, In search of Humanity, Kunsthal Rotterdam, 20 september 2023 - 3 maart 2024
Dit is een echte topper en misschien wel een once-in-a-lifetime-tentoonstelling over Ai Weiwei in Nederland. Het is dan ook vol trots dat de Kunsthal Rotterdam voor komende herfst de grote tentoonstelling aankondigt van een van de meest toonaangevende kunstenaars van het moment: mensenrechtenactivist en criticus van autoritaire machtssystemen Ai Weiwei.
In het eerste jaar van mijn studie Kunstgeschiedenis in Leiden - in 2010 - kwam ik in aanraking met deze kunstenaar. Ik moest een paper schrijven over het onderwerp ‘snapshots’. Daarmee was ik bij Ai Weiwei aan het goede adres. Hij documenteerde en documenteert zijn leven met zijn mobiel. Alles wat hij meemaakt, fotografeert hij en verwerkt dat in zijn werk.
De tentoonstelling geeft inzicht in zijn leven, zijn jeugd in ballingschap als gevolg van de Culturele Revolutie van 1966 tot 1976, de neergeslagen studentenprotesten in Beijing en zijn gevangenschap in China in 2011. Inmiddels woont de kunstenaar in Berlijn. De kunstwerken tonen zijn zoektocht naar menselijkheid en een betere wereld. De intimidatiemethoden van de Chinese regering, de roep om vrijheid, oorlogen en de wereldwijde vluchtelingencrises - het zijn allemaal onderwerpen die hij aanpakt. De kunstenaar vindt dat we allen de verantwoordelijkheid hebben om actie te ondernemen bij bedreigingen van de vrijheid van meningsuiting en van de mensenrechten.
Ai Weiwei maakt werk van heel verschillende materialen, vaak monumentaal en veelal met een verwijzing naar de Chinese cultuur. Hij heeft een enorme productie en een groot atelier met medewerkers die zijn ideeën realiseren. In elk werk zit een boodschap; niets is zomaar. Ik zie nog de gevel van het Palazzo Strozzi in Florence voor me, een paar jaar terug, vol gehangen met kleurrijke kinderrugzakken: zijn commentaar op falend bestuur toen in een stad in China een slecht gebouwd schoolgebouw was ingestort met vele jonge doden tot gevolg. Ai Weiwei’s motto: “Everything is art. Everything is politics”. Mis deze tentoonstelling niet!
6. Hilma af Klint & Piet Mondriaan, Levensvormen, Kunstmuseum Den Haag, 7 oktober - 25 februari
Ooit gehoord van de Zweedse kunstenares Hilma af Klint (1862-1944)? Voor mij kwam ze pas recent uit de lucht vallen. Toch was haar werk al in 1987 buiten Zweden in Europa te zien en dat zelfs dichtbij: in het Kunstmuseum Den Haag in een tentoonstelling met de titel The spiritual in art: het mysterie van de abstracten 1890-1985.
Ik kan me die tentoonstelling en vooral het tentoonstellingsbeeld - een werk van Piet Mondriaan - nog heel goed herinneren en heb ’m ook bezocht, omdat het onderwerp spiritualiteit me toen mateloos interesseerde. Het was een spraakmakende tentoonstelling weet ik nog. Nu is het grappige dat daar dus ook werk van Hilma af Klint heeft gehangen, wat me totaal is ontgaan. En dat terwijl zij werd betiteld als een van de vijf pioniers van de abstractie, naast Mondriaan, Kandinsky, Malevitsj en Kupka.
Na die tentoonstelling was het in Nederland lang stil rond haar werk. Maar dat is volgens het Kunstmuseum inmiddels veranderd: de kunstwereld en het publiek zouden haar kleurrijke en visionaire werk hebben omarmd. Feit blijft dat ik toch veel langs zie komen maar van Hilma af Klint nauwelijks weet heb. En dat geldt wel voor meer vrouwelijke kunstenaars. Kunstmuseum Den Haag brengt nu in samenwerking met Tate Modern in New York in deze tentoonstelling haar werk samen met dat van haar tijdgenoot Piet Mondriaan (1872-1944).
7. Lara de Moor, Museum More, Gorssel, 17 september 2023 t/m 10 maart 2024
Het leven zit vol verrassingen, waaronder een aangenaam gesprek op een late avond - het was in juni j.l - over van alles en zeker ook over kunst. Of ik Lara de Moor kende, vroeg mijn gesprekspartner. Hij liet me een werk zien op zijn mobiel en vertelde dat er in september in Museum More een tentoonstelling van haar werk zou komen. Het werk dat hij toonde was heel sfeervol maar er ging geen bel rinkelen. Eenmaal thuis was ik wel nieuwsgierig en googelde ik haar naam. Ik kwam bovenstaand werk tegen dat ik onmiddellijk herkende: dat had ik niet eens zo lang geleden in Museum More in Gorssel - hét museum voor hedendaagse realistische kunst in Nederland - gezien. Het maakte toen meteen indruk, zeker ook vanwege de ondertitel after El Greco; ik vind verwijzingen van hedendaagse kunstenaars naar de kunstgeschiedenis altijd machtig interessant.
Op internet kwam ik onderstaande video tegen waarin kunsthistoricus Jeroen Damen vertelt over dit super moderne schilderij en uitlegt hoe we de verwijzing naar het barokke werk van El Greco (1541-1614) zouden kunnen begrijpen. Damen laat zien hoe de kunstenares in dit werk op een ongelooflijk knappe manier allerlei betekenissen heeft verstopt. De video duurt 13:43 minuten en is echt zeer de moeite waard. Het maakt mij heel nieuwsgierig naar de tentoonstelling die start in september a.s. Ik ga er zeker naar toe.
Je kunt de video hier bekijken.
